خراسان تایم - جمعیت ایران رو به پیری

دکتر علیرضا اسلام گفت: جمعیت ایران رو به پیری می‌رود و این خطری است که باید با برنامه‌ریزی برطرف شود.

به گزارش گروه اجتماعی خراسان‌تایم مشکل رشد جمعیت سالیانی است تبدیل به مشکل اساسی در بین جامعه شناسان و متخصصین این رشته شده است که دلایل عمده‌ای این امر را تحت تاثیر خود قرار داده‌اند.
دکتر علیرضا اسلام جامعه شناس در گفتگو تفصیلی از منشا این مشکلات و راه‌حل‌های آن می‌گوید.

خراسان تایم: میانگین سنی جمعیت هر جامعه چه تاثیری در پیشرفت آن جامعه دارد؟
علیرضا اسلام: پیش بینی نرخ رشد جمعیت در هر کشور، از مهمترین موارد مورد مطالعه برای متخصصان این امر در مورد سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی بلند مدت آن کشور در سالیان آینده خواهد بود. رشد و پیشرفت هر کشور رابطه مستقیمی با میانگین سنی افراد آن جامعه در آن بازه زمانی دارد. برنامه‌های بلندمدت در کشورها میسر نخواهد شد، مگر با پیش‌بینی جوان یا پیر شدن جمعیت آن کشور در سالیان آینده آن کشور.

خراسن‌تایم: وضعیت جمعیتی ایران از لحاظ میانگین سنی چگونه است؟
علیرضا اسلام: در سال‌های گذشته کشور ایران از نطر میانگین سنی جمعیت، کشوری جوان بود اما متاسفانه به دلایل متفاوت، اکنون جمعیت ایران رو به پیری می‌رود و دلیل این امر کاهش نرخ رشد جمعیت است.با توجه به شواهد، متاسفانه جمعیت ایران در سال‌های آینده جمعیت پیری خواهد بود. البته نمی‌توان به طور مشخص در مورد جمعیت ایران اظهار نظر کرد ولی طبق آمارها به نظر می‌رسد که نرخ رشد جمعیت ایران رو به کاهش است.

خراسان‌تایم: جوان یا پیر بودن جمعیت یک کشور، چه تاثیری در آینده آن کشور خواهد داشت؟
علیرضا اسلام: باتوجه به اینکه جمعیت به خودی خود یک سرمایه محسوب می شود و سرمایه انسانی یکی از حیاتی‌ترین سرمایه‌ها است و نیروی انسانی به خودی خود می‌تواند عامل توسعه در یک کشور باشد، بدیهی است که اگر سرمایه انسانی در کشوری وجود نداشته باشد، توسعه و پیشرفت در آن کشور امکان پذیر نخواهد بود. از طرف دیگر اگر درکشوری نرخ رشد جمعیت بالا باشد و جمعیت آن کشور افزایش پیدا کند و برنامه‌های توسعه از جهات مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی وجود نداشته باشد یا این رون به طور صحیحی پیش نرود، افزایش جمعیت می‌تواند مانند زنجیری بر پای توسعه عمل کند.

خراسان‌تایم: شرایط پیشرفت در جوامع بشری با توجه به موضوع کنترل جمعیت چیست؟
علیرضا اسلام: به طور خلاصه اگر جامعه‌ای در پی ایجاد برنامه‌های بلند مدت توسعه باشد و رشد اقتصادی اجتماعی در جامعه وجود داشته باشد و معضل اشتغال در آن جامعه وجود نداشته باشد، اگر بتواند نرخ رشد جمعیت را در حدی کنترل کند که جمعیت آن کشور رو به پیری نرود، آن جامعه مسیر پیشرفت مستقیم با برنامه های بلند مدت توسعه اقتصادی و اجتماعی را طی می‌کند.

خراسان‌تایم: راه‌کارهای کشورهای دیگر در حل این امر چگونه است؟
علیرضا اسلام: در حال حاضر مشکل کشورهایی مانند ژاپن و چین و کشورهای غربی در همین زمینه است. به همین دلیل به برنامه‌های افزایش جمعیت و کنترل جمعیت متوسل شده‌اند. جامعه ایران هم اگر در پی توسعه است باید متوجه مشکلاتی که کشورهای غربی، ژاپن و چین دارند، باشد که پیری جمعیت در سال‌های آینده گریبان‌گیر ایران نشود. ایران باید در عین حال که جمعیت خود را کنترل می کند، به فکر یک برنامه بلند مدت توسعه برای خود در آینده دور باشد.

خراسان‌تایم: اثرات و پیامدهای پیری در جوامع بشری چه خواهد بود؟
علیرضا اسلام: اثرات و پیامدهای پیری در جوامع، فقدان نیروی کار فعال خواهد بود. کشورهای مختلف برای حل این موضوع راه‌حل‌های مختلفی را در پیش گرفتند. یکی از آن راه‌حل‌ها مهاجرت و پذیرش نیروی کار است که امروزه در کشورهایی مانند ژاپن و کشورهای غربی اعمال شده است که در نهایت یک سری مشکلات را در این زمینه حل می‌کند اما متاسفانه مشکلات دیگری را در پی دارد. از طرف دیگر اگر ما نیروی کار را به دو گروه نیروی کار متخصص و غیرمتخصص تقسیم کنیم. در صورت پیری جمعیت، آن کشور ناچارا در زمینه نیروی کار به نیروی غیرمتخصص خود مراجعه می‌کند که همین موضوع می‌تواند مشکل‌ساز باشد. پیامد دیگر کاهش نیروی متخصص و استفاده از نیروی غیرمتخصص در جامعه وابستگی‌های علمی و تخصصی به کشورهای دیگر خواهد بود که این امریکی از مهم‌ترین پیامدهای پیری جمعیت در جامعه و کمبود نیروی متخصص است. امروزه افراد به دلیل مشکلات اقتصادی و اجتماعی، برخلاف گذشته دیرتر از حد معمول ازدواج می‌کنند و وجود همین مشکل، افراد جامعه را برآن داشته است که فرزندان کم‌تری داشته باشند و امید به زندگی در بین مردم، روزبه‌روز کاهش یابد.

خراسان‌تایم: تغییرات عمده در نرخ جمعیتی در کشور ایران به چه شکل بوده است؟
علیرضا اسلام: این تغییرات عمده از دهه 60 تا دهه 90 در جمهوری اسلامی ایران مشهود بوده است. مسئولین و متخصصان ایرانی باید در این زمینه برنامه‌ریزی‌های بلندمدت داشته باشند تا بتوانیم از به وجود آمدن این‌گونه معضل‌های بزرگ در ایران پیشگیری کنیم.

خراسان‌تایم: وضعیت آماری کشور ایران در سال‌های اخیر به چه شکل بوده است؟
علیرضا اسلام: آمارها نشان می‌دهند که رشد جمعیت در ایران در سال‌های اخیر همواره در حال کاهش بوده است. رشد جمعیت ایران در پنج سال گذشته ۱.۲۴ درصد بوده است و این در حالی است که این رقم در سا‌ل‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ حدود ۱.۲۹ بوده است. لازم به ذکر است که رشد جمعیت در دهه ۶۰ خورشیدی به بیشتر از ۴ درصد رسیده بود.
تعداد خانوارهای ایران از بیشتر از ۲۱ میلیون و ۱۸۵ هزار خانوار در سال ۱۳۹۰ به بیشتر از ۲۴ میلیون ۱۹۶ هزار خانوار در سال گذشته رسیده است و تعداد خانوارهای شهری بر اساس سرشماری پائیز سال گذشته ۱۸ میلیون و ۱۲۵ هزار و خانوارهای روستایی شش میلیون و ۷۰ هزار بوده است.

خراسان‌تایم: میانگین افراد در یک خانوار از سال‌های گذشته تا به حال چه تغییری کرده است؟
علیرضا اسلام: مقایسه آمارها نشان می‌دهد میانگین افراد در یک خانوار (بعد خانوار) در سطح کشور از ۳.۵ نفر به ۳.۳ نفر کاهش پیدا کرده است و نکته جالب این است که بعد خانوار در مناطق شهری و روستایی به هم نزدیک شده است. به گونه‌ای که در خانوارهای شهری میانگین بعد خانوار ۳.۴ و در شهرها ۳.۳ بوده است.

خراسان‌تایم: آیا برنامه‌ای برای کاهش جمعیت ایران در برنامه بوده است؟
علیرضا اسلام: در سال‌های اخیر همواره بحث‌هایی در باره کاهش رشد جمعیت مطرح بوده است و مسئولین برنامه‌های کنترل جمعیت در سال‌های دهه ۷۰ را عامل کاهش جمعیت معرفی کرده‌اند.

خراسان‌تایم: بیشترین و کمترین نرخ رشد جمعیت در کشور متعلق به چه استان‌هایی است؟
علیرضا اسلام: گزارش سرشماری سال گذشته نشان می‌دهد که رشد جمعیت در استان خراسان جنوبی بالای ۳ درصد است و به ترتیب استان‌های بوشهر، هرمزگان، البرز، قم و سمنان رشد بالای ۲ درصد داشته‌اند. کمترین میزان رشد جمعیت در استان‌های همدان و خراسان‌شمالی اتفاق افتاده و رشد این دو استان به ترتیب منفی ۰.۲۳ و منفی ۰.۱۱ درصد بوده است. رشد جمعیت در استان‌های لرستان، کرمانشاه، مرکزی، اردبیل، گیلان، خوزستان، ایلام، زنجان، اصفهان و آذربایجان شرقی نیز کمتر از یک درصد بوده است.

خراسان‌تایم: میانگین سنی جمعیت در ایران به چه مقدار بوده است؟
علیرضا اسلام: در فاصله ده سال از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵ از بیش از ۲۴ به بیش از ۳۱ سال رسیده است. گزارش تازه مرکز آمار نشان می‌دهد که در فاصله ۱۰ سال تعداد خانوارهای پنج نفره کاهش پیدا کرده و در عوض خانوارهای سه نفره بیشتر شده‌اند.

خراسان‌تایم: آمار اتباع خارجه در ایران به چه شکل است؟
علیرضا اسلام: بعد از اتباع افغانستان، عراقی‌ها در رتبه بعدی قرار دارند. بنابر آمار ۳۴ هزار و ۵۳۲ عراقی در ایران زندگی می‌کنند که تعدادشان نسبت به ده سال پیش نزدیک به ۱۰ هزار نفر کمتر شده است. علاوه بر اینها بیشتر از ۱۴ هزار پاکستانی، ۷۱۳ ترکیه‌ای در ایران زندگی می‌کنند. بنا بر این آمار بیشتر از ۱۲۵ هزار نفر نیز از اتباع دیگر کشورها در ایران زندگی می‌کنند.

خراسان‌تایم: پیش بینی شما در مورد جمعیت آینده کشور به چه شکل است؟
علیرضا اسلام: با این حساب، پیش‌بینی می شود با نرخ رشد کنونی، جمعیت ایران تا سال ۲۰۵۰ به یکصد و پنجاه میلیون تن افزایش یابد و جمعیت ایران بر اساس برآورد مرکز آمار در سال ۱۳۹۱ حدود ۷۷ میلیون و ۱۷۶ هزار نفر بوده است. رشد جمعیت ایران در حال کاهش است و در سال ۱۳۹۱، 1.29 درصد و براساس میانگین، اندازه خانوارهای ایرانی نیز در سال ۱۳۹۰ ایران در رتبه هجدهم کشورهای پرجمعیت جهان بوده است.