اگر قصه عروسک‌های تاجمیر و سرزمین رنگ‌ها و لی‌لی پوت‌های ایران را شنیده باشید به طور حتم گذری به "سربیشه" خواهید زد.
به گزارش خراسان‌تایم به نقل از تسنیم در کتاب‌های تاریخی بهارستان، نزهه القلوب و معجم البلدان از سربیشه و مومن آباد و نهارجان اسم برده شده و مساجد و آثار کهنه شهر مورد توجه سیاحان قرار گرفته است.
به نقل از مرحوم آیت‌الله آیتی در کتاب بهارستان، سربیشه شهری است قدیمی که قبل از اسلام مردم آن زرتشتی بوده‌اند و در کتاب نزهه القلوب اثر حمدالله مستوفی از آن یاد شده است.
وی در این کتاب می‌گوید ابوبکر علی‌ابن الحسن قهستانی ممدوح فرخی سیستانی از این شهر بوده که در شمار علما و ادبای عصر سلطان محمود غزنوی به حساب می‌آمده است.
در وجه تسمیه شهر سربیشه گفته شده است چون زمین قسمت جنوب شهر آبخیز و سرسبز بوده و شهر در مدخل این محل قرار داشته است به آن سربیشه گفته‌اند و اقوال دیگری نیز گفته شده از قبیل سرد بیشه که به دلیل سردی هوا به این نام معروف بوده و به مرور زمان حرف ‹‹د›› حذف شده است.
نقل قول بعدی این است که پرنده‌هایی به نام سار در این بیشه‌زار زندگی می‌کردند که به همین دلیل این منطقه را سار بیشه گفتند که بعدها به سربیشه تعدیل شده است.
چشم‌اندازهای طبیعی سد برکوه، دره آبترش، آب معدنی گندکان، روستاهای نمونه گردشگری برکوه، دو روستا از هفت روستای نمونه مردم شناسی کشور به نامهای "چنشت" و "ماخونیک"، همچنین دره هریوند، صخره‌های بیشه درح و یکی از زیباترین نمادهای خلقت خداوند معدن سنگ بازالت سربیشه است که تقریباً در کشور و حتی دنیا کم نظیر است.
مزار بی‌بی زینب خاتون خواهر امام رضا (ع) و مزار الحامد علوی از نوادگان امام جعفر صادق (ع) دو مورد از بزرگترین اماکن مذهبی و سیاحتی استان خراسان جنوبی بوده و سالانه ده‌ها هزار نفر زائر بومی و غیر بومی را پذیرا است و در بخش مود شهرستان واقع شده است.
روستاهای شگفت‌انگیز سربیشه تنها از جنبه طبیعی حائز اهمیت نیست بلکه با سفر به آن می‌توان ماجرای تاریخی سید حامد علوی را شنید و یا معماری دوره نو سنگی را در عصر حاضر مشاهده کرد.
سید محمد براساس اسنادی که در دست داشته از عربستان به قهستان می‌آید و پس از کشف غار مذکور، نسبت به انتقال اجساد سید حامد علوی و دو فرزندش و به خاک سپردن آنها در درون یک بقعه که به این منظور می‌سازد، اقدام می‌کند.
غار چنشت، بیش از 59 متر طول دارد و احتمال دارد که هزاران سال پیش در اثر زلزله، دو سمت کوه سر به هم نهاده و فضای متفاوتی ایجاد کرده است. این فضاها گاه عریض و با ارتفاع زیاد و گاه بسیار تنگ با ارتفاع کم هستند و عبور از آنها به سختی انجام می‌گیرد.
ظاهرا از این غار به عنوان پناهگاهی طی اعصار استفاده میشده و یا اینکه ممکن است زلزله، خانه مسکونی را همراه با ساکنان آن منهدم ساخته باشد.
غار چنشت در مجاورت بقعه امامزاده سید حامد علوی واقع شده است طبیعت بکر و سرسبز اطراف غار، نزدیکی آن به زیارتگاه و جذابیت تاریخی غار، موجب بازدید گردشگران بسیاری در ایام مختلف سال شده است مردم محلی در مورد این غار عقاید مذهبی ویژه‌ای دارند.
اگر قصه عروسک‌های تاجمیر و سرزمین رنگ‌ها و لی‌لی پوت‌های ایران را شنیده باشید به طور حتم گذری به سربیشه خواهید زد.
چنشت با باغ‌ها و رودخانه‌های فصلی بسیار، یکی از هفت روستای شگفت انگیز ایران است که به لحاظ پوشش محلی مردمان این دیار به سرزمین رنگ‌ها شهرت یافته است.
روستای هدف گردشگری چنشت از توابع شهرستان سربیشه در 60 کیلومتری جنوب شرقی شهر بیرجند مرکز استان قرار گرفته است.
روستای مذکور که در داخل ارتفاعات جنوب شهرستان بیرجند قرار گرفته است به دلیل مورفولوژی خاص و موقعیت جغرافیایی آن و همچنین داشتن مردمی با آداب و رسوم ویژه، وجود امامزاده سید حامد علوی و دو غار معروف، کلکسیونی از انواع جاذبه‌های گردشگری را در خود جای داده است که در اغلب ایام سال گردشگران زیادی از استان و خارج از استان را در خود جای می‌دهد.
چنشت در میان رشته کوه باقران قرار گرفته و در ادوار گذشته تاریخی جزء دهستان نهار جان بوده و در حال حاضر از توابع شهرستان سربیشه است.
به علت وجود چهار رودخانه فصلی در این روستا نام آن "چند شط" بوده که به مرور زمان تبدیل به چنشت شده‌است چنشت را هم وزن "بهشت" می‌دانند که پیش از این به علت زیبایی طبیعی و وجود چهار رودخانه فصلی و نیز سرسبزی آن گروهی از دامداران در سالیان دور این منطقه را جهت سکونت خود برگزیدند و به مرور زمان نام کنونی را به خود گرفته است.
روستای چنشت به علت قرار گرفتن درمیان 4 رودخانه و نیز کوهستانی بودن آن دارای باغات و مزارع بسیاری است.
آب و هوای آن معتدل کوهستانی بوده که از زمستان‌های سرد و تابستانهای خنک برخوردار است ارتفاع آن از سطح دریا برابر 2 هزار و 150 متر است.
بافت مسکونی روستا، آرامگاه یا مزار سید حامد علوی و فرزندانش، غار چنشت و چهل چاه از جمله آثار تاریخی این روستا هستند.
استقرار روستا در منطقه میانکوهی، چشم‌انداز کوهستانی زیبا و جذابی به آن بخشیده است.
روستا در میان باغات گردو و دیگر میوه‌ها محصور شده است و مناظر زیبایی از تلفیق طبیعت و بافت مسکونی پدید آورده است.
در این روستا و در دامنه کوه دو غار به نام غار چنشت و غار چهل چاه وجود دارد که غار چنشت در شمال روستا قرار گرفته و در اثر زمین لرزه‌های رخ داده در طول تاریخ ایجاد شده است و حدود 60 متر طول دارد.
غار چهل چاه در مجاورت غار چنشت واقع شده و بیش از هزار و چهارصد سال قدمت دارد.
بر اساس متون تاریخی نخستین بار حدود 600 سال پیش توسط سید محمد مشعشع کشف شده و در وسط غار، حوضی ساخته شده از آجر و سنگ و آثار زندگی انسان مانند سفال، چوب و پارچه به جا مانده است.
مسیر را برای رسیدن به یکی از هفت روستای شگفت انگیز کشور ادامه می‌دهی، روستای "ماخونیک" با معماری متفاوت منازل و معماری دایره‌ای شکل پشت بام‌ها و درهایی که ارتفاع آن به بیش از 50 سانتیمتر نمی‌رسد بسیاری از مسافران را شگفت زده می‌کند.
علت مشهور شدن روستای ماخونیک در 142 کیلومتری شهرستان بیرجند واقع در استان خراسان جنوبی آداب، رسوم و فرهنگ خاص مردمانش است.
منطقه ماخونیک متشکل از 12 آبادی است که روستای ماخونیک بزرگترین آنها محسوب می‌شود.
این روستا شامل ماخونیک، کفاز، چاپنسر، توتک، سفال‌بند، سولابست، لجونگ (سفلی و علیا)، کلاته بلوچ، دامدامه و میش نو، خارستو و جلارو است.
اهالی این روستاها از نظر مذهب، معیشت، شیوه زندگی و اوضاع اجتماعی وجه اشتراک زیادی با یکدیگر دارند اما غالب این روستاها اصل و نسب خود را از روستای ماخونیک می‌دانند.
درباره وجه تسمیه روستا چندین قول وجود دارد که می‌گویند در گذشتههای بسیار دور عده‌ای ماموران دولتی به این روستا آمده و اهالی به گرمی از آنها استقبال نکرده‌اند و با آنها برخورد سردی داشته‌اند و آنها این نام را برای روستا انتخاب کرده‌اند.
برخی نیز می‌گویند به دلیل وجود شکافی در کوه نزدیک روستا به آنجا ماده ماخونیک گفته میشده که به مرور زمان به ماخونیک تغییر نام یافته است.
در روستای ماخونیک نه تنها نحوه زندگی که محل سکونت نیز ساده و ابتدایی است بلکه خانه‌های روستاییان نیز دارای شکل هندسی خاصی نیست و تمام امکانات زندگی دریک اتاق جای گرفته است.
آداب و رسوم ساکنان روستا از نحوه قضاوت تا شیوه کشاورزی و از چگونگی تقسیم ارث تا بازی‌ها همگی از گذشتههای دور جریان داشته و اغلب آنها دست نخورده باقی مانده است.
یکی از عمده نشانه‌‌های فرهنگی روستای ماخونیک مسکن است که در نوع خود جالب و قابل توجه است چرا که بافت مسکونی روستا در دامنه تپه و خانه‌‌ها به طور فشرده به هم و در گودی زمین ساخته شده‌اند.
هر خانه دارای فضاهایی همچون کندیک (مخزن نگهداری گندم و جو)، کرشک (اجاق گلی برای طبخ غذا)، طاق و طاقچه است.
روستای چنشت به لحاظ باورها و آداب و رسوم و نوع پوشش نسبت به سایر مناطق خراسان‌جنوبی متمایز است.
مردم به ویژه زنان در روستای چنشت به صورت کامل لباس محلی به تن می‌کنند و با اندکی تفاوت و تمایز در طرح و رنگ شبیه زنان روستای ابیانه لباس می‌پوشند.
از جنبه دیگر در روستای چنشت آداب و روسم و آئین‌های وجود دارد که به صورت خیلی خاص و ویژه برگزار می‌شود به عنوان مثال سبک برگزاری مراسم عروسی در روستای زیبای چنشت مخصوص همان روستا و همراه اشعار خاص خودش در سه شبانه‌روز اجرا می‌شود.
آداب و رسوم در این روستا به قدری زیبا است که هر ساله از شهرهای مختلف تعداد زیادی برای دیدن برخی از مراسم آن چون علم بندان به این روستا می‌آیند.
از دیگر روستاهای شگفت انگیز ایران روستای ماخونیک است که این روستا به لحاظ مقررات سنتی حاکم، نوع معماری، دانش بومی روستا، طبیعت خاص، کشاورزی و دامداری حائز اهمیت است.
با توجه به نوع معماری ساده خانه‌های این روستا می‌توان گفت براساس نظر برخی از کارشناسان این نوع معماری به دوره نوسنگی برمی‌گردد.
در این روستاها نسبت به چند سال گذشته بسیاری از زیر ساخت‌ها چون آب، برق و برخی فضاهای بوم‌گردی در چنشت فراهم شده که بی‌شک در جذب گردشگر مؤثر است.
اگر گرمای طاقت فرسای کویر، برای لحظاتی خستگی سفر را دو چندان کرده باشد و بخواهی دل به خنکای آب بسپاری، مجموعه آب ترش سربیشه با حوضچه‌های آب و خواص درمانی برای برخی بیماری‌های پوستی و مصارف خوراکی، موقعیت کوهستانی و طبیعت زیبای اطراف آن مکانی جذاب خواهد بود.
قلعه کهنه سربیشه، قلعه مود و چهکندوک از دیگر آثار تاریخی این شهرستان است.
