خراسان تایم - خنکای کویر؛ ارمغان «خارخانه»

آفتاب سوزان هیچگاه کویرنشینان را خسته و ناامید نکرده و «خارخانه» دست ساخته ای است که خنکای کویر را برای دامداران، کشاورزان و چوپانان در مناطق کویری و گرم و خشک به ارمغان می آورد.

به گزارش گروه اجتماعی خراسان‌تایم به نقل از ایرنا، «خارخانه» یکی از فنونی بوده که زمان قدیم به عنوان سایبان در صحرا و کویر با بهره برداری از منابع طبیعی استفاده می شده و اخیرا نیز با تلاش اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شده است.
خارخانه (خارخُونه ، سَایه دُو، سَایه بُو ، کوپال ) یک سازه ابتدایی با کمترین مصالح مامن و جان پناه روزهای گرم و سوزان تابستان کویر برای کشاورزان، دامداران و چوپانان بوده است.
استفاده از این سازه در اغلب مناطق کویری و گرم و خشک مثل خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، کرمان، یزد و سایر نقاط از قدیم رواج داشته است. هنوز هم در بیابان های نهبندان، فردوس، سرایان، طبس و خوسف خارخانه ها و کوپال به چشم می خورد.
یکی از کارکردهای این کلبه بیابانی، پاکسازی و خنک کردن هوا است. افراد پیرامون این خیشخان را با حصیر، سفال یا بوته های خار می پوشانند.
وقتی که روی این سازه خاری، آب می پاشند بر اثر وزش باد هوای خنک به درون کلبه می وزد و با این ابتکار صحرانشینان از آفتاب سوزان کویر در امان هستند.
خارخانه ها اغلب دارای چهار ستون اصلی از چوب درختان کویری بوده که با چوب های نازک برای دیواره ها و سقف به یکدیگر اتصال داشته است.
خارهای بیابانی که در ابتدا تازه و خیس هستند در بین چوب های حایل ستون ها به یکدیگر اتصال داده و فشرده می شوند تا به صورت دیواره درآیند و پس از خشک شدن به همان صورت باقی مانده و محکم شوند.
اندازه این خارخانه ها متناسب با تعداد نفراتی که از آن استفاده می کنند متفاوت است ولی عموما فضای آن از چهار تا 10 متر مربع متغیر بوده گرچه خارخانه هایی تا 30 متر مربع هم در استان خراسان جنوبی دیده شده است.
گاهی در قسمت دریچه هایی که در پشت خانه ها رو به شمال تعبیه شده، بوته های خار قرار دارد که هر چند وقت روی خارها آب می پاشند.
هوای گرم و احتمالا پر گرد و غبار مناطق کویری با عبور از این خارها و جذب رطوبت به هوای مرطوب و خنک و پاک تبدیل می شود.
دامداران، چوپانان و کشاورزان و اغلب آنهایی که در گرمای سوزان کویر و یا سرمای کشنده زمستان به دنبال سرپناهی موقت هستند از ساخت خارخانه ها بهره می جویند.
همچنین از خارخانه ها در مجاورت زمین های کشاورزی و آغل های دامداری استفاده می شود، به گونه ای که اِشراف کامل بر زمین کشاورزی و یا دام ها داشته باشند.

**ثبت « خارخانه » در فهرست میراث معنوی کشور
اکنون میراث فرهنگی خارخانه (خارخُونه ، سَایه دُو، سَایه بُو ، کوپال ) به عنوان دانش فنون بهره برداری از منابع طبیعی در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: پس از برگزاری نشستی با سازمان میراث فرهنگی کشور، این اثر تیرماه امسال در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس ثبت شد.
سید احمد برآبادی با بیان اینکه شماره ثبت میراث معنوی خارخانه در آینده نزدیک ابلاغ می شود، افزود: جلوه سنتی و بومی خارخانه ها و همخوانی آن با بافت محلی مکان مورد استفاده به حفظ سیما و منظر روستایی کمک می کند و به لحاظ بصری ، روحی و روانی بر جوامع محلی تاثیر مثبتی دارد.
وی یادآور شد: خارخانه ها به صورت جان پناه کلبه مانند و یا به عنوان جزئی از ملحقات معماری، به صورت دائم یا موقت می تواند اجرا شود.
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی استفاده از مواد بومی انرژی های سبز، نظیر باد برای ایجاد سرمایش در فصل گرما، تهویه متبوع هوا به صورت کاملا طبیعی را از خواص این خارخانه ها عنوان کرد.
وی گفت: بر پایه دانش فنی و بومی، تنوع و امکان استفاده در قسمت های مختلف ساختمان های سنتی، پنجره، بادگیر، و غیره ، برپا کردن آسان و کم هزینه در هر منطقه از دیگر ویژگی های خارخانه ها است.

انتهای پیام/4