درباره محمد ولی خان اسدی و سرانجام پر جفایش مطلب زیاد خوانده و شنیده ام. جدای از ارتباط خویشاوندی اسدی با محمد علی فروغی و رابطه مستقیم با شخص رضا شاه اینکه نقش اسدی در واقعه مسجد گوهر شاد مشهد چگونه برداشت شود نسبت مستقیمی با شناخت کلی ما از او خواهد داشت. متاسفانه عده معدودی مغرضانه و گاه سهوا بدون مطالعه و بررسی به راحتی نسبت به متهم کردن و تخطئه رجال تاریخ سیاسی ایران در دو دوره قاجار و پهلوی اقدام می کنند که کاری ناشایست است. به همین خاطر در اینجا شرح حال مختصری از اسدی می آورم که از منابع گوناگون و مورد وثوق برداشت شده است که با شرح حال منقول او اتفاقا مغایرتی ندارد.
محمد ولی خان اسدی فرزند میرزا علی اکبر بیرجندی (اسدی) متولد ۱۲۵۷ ه.ش در بیرجند است. وی از تحصیل کرده های مدرسه معصومیه بیرجند می باشد. در سال ۱۳۲۲ ه.ق همزمان با فوت محمد اسماعیل خان و اعطای لقب وی به برادرش محمد ابراهیم خان اسدی به سمت مدیر دیوان حکومتی مستوفی ولایت قاینات منصوب و به "مصباح دیوان" ملقب گشت. محمد ابراهیم خان شوکت الملک اسدی را به پیشکاری و اداره املاک خود منصوب نمود و در دوره چهارم مجلس شورای ملی وی را به تهران فرستاد. اسدی در تهران به "مصباح السلطنه" ملقب گشت و به همراه تیمورتاش به فعالیت در برابر سلسله قاجاریه پرداخت. در سال ۱۳۰۵ ه.ش از طرف رضا شاه به سمت نیابت تولیت آستان قدس رضوی منصوب گردید و قریب ۹ سال و بیشتر در این سمت باقی ماند. مدتی قبل از حوادث گوهرشاد در سال ۱۳۱۴ ه.ش فتح الله پاکروان به سمت استانداری خراسان منصوب شد. با این انتصاب اوضاع حالت شدیدتری به خود گرفت. زیرا عادت پاک روان بر خشونت و اعمال فشار بود و زمانی که از تهران دستور تغییر و تبدیل کلاه جلو لبه دار پهلوی به کلاه تمام لبه دار شاپو به او (پاک روان) ابلاغ می شود وی بدون درنگ و تامل دستور مرکز را به شهربانی و سایر مقامات اعلام می کند. اجرای این حکم در مشهد با مخالفت مردم مواجه شد و عملا متدینین و مقدسین به جنب و جوش افتاده و علنا به این مساله معترض شدند. در آن روزگار مرحوم حاج آقا حسین قمی مجتهد که مرجع تقلید وقت مشهد بود برای حفظ امنیت و جلوگیری از بروز حادثه و آشوب با یان نصایح معترضین را دعوت به آرامش می نمود و به همین مناسبت محمد ولی خان اسدی نائب التولیه آستان قدس رضوی و فتح الله پاکروان استاندار را در دارالضیافه حرم رضوی ملاقات می نماید. بنا بر شواهدی که بعد ها به دست آمده پاک روان برای حفظ تقرب و عزت خود به دربار همان شب تلگراف رمز و مستقیم به رضا شاه مخابره می کند که: "... در اجرای امر مبارک ملوکانه به تغیر کلاه کوتاهی نشده مستدعیست امر مبارک شرف صدور یابد که کارکنان آستانه هم لااقل همراهی و مساعدت نمایند و به عذر نرسیدن دستور و امر از مرکز اجرای امر مبارک را به تاخیر نیاندازد..." تا آن زمان پست استانداری خراسان و نیابت تولیت در اختیار دو نفر بود که برای هر یک فردی را از تهران معرفی و اعزام می نمودند. انتصاب نائب التولیه از سوی شاه و تعیین استاندار از سوی وزارت کشور صورت می گرفت که به واسطه حضور قدرت در هر دو دستگاه معمولا میان استاندار و نائب التولیه در نهان شکرآب بوده و تداخل قدرت پیش می آمد که منجر به اقدامات خصمانه پنهانی می شد که متهم کردن مرحوم اسدی در جریان واقعه مسجد گوهرشاد از نمونه های بارز آن است که با دخالت و توطئه مستقیم استاندار عملی شد.

همانطور که گفته شد اعتراض علنی مردم و مقاومت عمومی در برابر دستور تغییر کلاه کم کم بالا گرفت تا جایی که به همین منظور تجمعی در صحن مسجد گوهر شاد صورت می گیرد.در این تجمع شیخ محمد تقی گنابادی معروف به بهلول نطق آتشینی ایراد می کند که با اقبال مردم مواجه می شود.در همین اثنا بعد از بستن درب رواق دارالسیاده و سایر درب های حرم نظامیان حاضر در حرم اقدام به تیراندازی و رگبار مسلسل حاضرین میکنند که باعث تلفات و جراحت های زیادی می شود...

اسدی قربانی توطئه کثیف
بعد از این حادثه سرانجام با دسیسه چینی های پس پرده محمد ولی خان اسدی متهم و مسبب شورش عمومی قلمداد می شود و در شب چهارم اذرماه ۱۳۱۴ ه.ش اسدی را از دارالتولیه بازداشت و به زندان شهربانی منتقل می نمایند. وی پس از محاکمه و پرونده سازی به اعدام محکوم می شود. اسدی در سحرگاه روز سه شنبه ۲۹ آذر ۱۳۱۴ تیرباران می شود. جسد اسدی ابتدا به عنوان یک خائن در قبرستان پایین خیابان دفن شد ولی پس از حکم برائت وی بقایای جسد وی در صحن عتیق حرم رضوی به خاک سپرده شد.

اقدامات و فعالیت های اسدی
وی در مدت ده سال نیابت استان قدس رضوی اقدامات ارزنده ای را در مشهد ارائه نمود.احداث کوهسنگی مشهد و آوردن آب گناباد به آن- احداث خیابان کوهسنگی که به خیابان اسدی معروف است - احداث بیمارستان امام رضا(ع)-احداث نخستن دبیرستان ها ( فردوسی و شاه رضا) در مشهد -احداث فلکه ای بر گرد آستان قدس و خیابان تهران و طبرسی و دیگر خیابان های شهر مشهد و همچنین دیگر اقدامات و اصلاحات اداری و عمرانی در آستان قدس که شرح خدمات وی را مستلزم کتابی دیگر است گوشه ای از فعالیت های محوم اسدی در مشهد می باشد.

خراسان تایم