عروسک‌های بومی پروژه بین‌المللی ترسیب کربن محدوده سربیشه نمونه‌ای از عروسک‌های دست‌ساز است که یادآور لالایی‌ها، شعرهای قدیمی و خاطرات زندگی روستایی و عشایری است.
به گزارش گروه فرهنگی خراسان‌تایم به نقل از ایسنا، پروژه ترسیب کربن، در قالب یکی از طرح‌های ایجاد کسب و کار پایدار و با همکاری اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان، دفتر عمران ملل متحد، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور احیا شده است.
عروسک‌های بومی پروژه بین‌المللی ترسیب کربن محدوده سربیشه نمونه‌ای از عروسک‌های دست‌ساز است که یادآور لالایی‌ها، شعرهای قدیمی و خاطرات زندگی روستایی و عشایری است.
این عروسک‌ها در واقع فریادی هستند که سال‌ها خاموش شده بود، فریادی از هنر دستان زنان توانمند روستایی و فریاد فرهنگ‌های یک منطقه.
هر کودک و زن این روستاها عروسکی می‌سازد و داستان زندگی‌اش را در قالب این عروسک روایت می‌کند.
ایجاد شغل و توانمندسازی مردم روستا
آمنه سیاری، تسهیل‌گر پروژه ترسیب کربن در خراسان جنوبی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: یکی از اهداف پروژه ترسیب کربن که با همکاری سازمان ملل و اداره کل منابع طبیعی استان شکل گرفت، ایجاد شغل و توانمندسازی مردم روستا است که عروسک‌سازی یکی از راهکارهای درآمدزایی در روستا است.
وی اظهار کرد: پروژه ایجاد شغل در روستا که یکی از بخش‌های آن عروسک سازی بود، با همکاری اداره کل منابع طبیعی خراسان جنوبی، پروژه ترسیب کربن و جامعه محلی خراسان جنوبی در استان اجرا شد.
تسهیل‌گر پروژه ترسیب‌کربن در خراسان جنوبی افزود: در سال 92 برای جامعه روستایی در حوزه‌های صنایع دستی عروسک‌های بومی، گلیم بافی، دام‌های پشمی و منگله بافی، شاخص تعریف کردیم.
سیاری اظهار کرد: در سال 92 جشنواره‌ای با عنوان عروسک‌های بومی برگزار کردیم و به همه روستاها فراخوان دادیم و خواستیم همه روستاها عروسک بسازند و آثار خود را بفرستند.
تسهیل‌گر پروژه ترسیب کربن در خراسان جنوبی بیان کرد: عروسک‌های زیادی به جشنواره رسید و آثار بر اساس پیشینه انتخاب شدند.
عروسک گل بی‌بی هنر بومی منطقه را احیا می‌کند
وی اظهار کرد: عروسک گل بی‌بی از روستای تاجمیر با شاخصه یک چشم ثبت میراث معنوی کشور شد و این قدمی بود که برای نخستین بار در کشور انجام و نخستین بار عروسک خراسان جنوبی در کشور دیده شد.
تسهیل‌گر پروژه ترسیب‌کربن در خراسان جنوبی ادامه داد: امیدواریم با این کار بتوانیم گامی در راستای احیاء هنر بومی منطقه، توانمندسازی زنان روستایی و آشناکردن نسل جدید و کودکان استان با این محصولات بومی برداریم.
سیاری افزود: برای عروسک‌ها برندی با نام "دوتوک" ثبت کردیم و دلیل انتخاب این نام این بود که جامعه محلی به عروسک دوتوک می‌گویند.
وی با اشاره به اینکه تعداد سازنده‌ها ۶۰ نفر در پنج روستا است، خاطرنشان کرد: هر عروسک یک شناسنامه دارد که در آن نام عروسک و شرح زندگی آن که در واقع شرحی از چگونگی زندگی جامعه روستایی است، بیان می‌شود.
لزوم ثبت عروسک‌های محلی در کدرشته صنایع دستی
تسهیل‌گر پروژه ترسیب‌کربن در خراسان جنوبی با بیان اینکه تلاش بر این است که این هنر در روستاهای دیگر نیز با مدل‌هایی برگرفته از فرهنگ همان روستا رواج پیدا کند، یادآور شد: این عروسک‌ها، هنر بومی برای منابع طبیعی هستند، چرا که با وسایل دورریز ساخته می‌شوند و به حفظ محیط‌زیست کمک می‌کنند.
سیاری با بیان اینکه تاکنون این محصولات به طور مستقیم به کشورهای دیگر صادر نشده است، تصریح کرد: با همکاری موزه‌های مستقر در شهرهای دیگر مانند رهگشای بادرود، سیار در مشهد و موزه عروسک‌های ملل تهران، راه ورود این عروسک‌ها به کشورهای دیگر آسان‌تر شده است.
تسهیل‌گر پروژه ترسیب‌کربن در خراسان جنوبی خواسته‌ای نیز از مسئولان داشت و یادآور شد: این عروسک‌ها هنوز در کد رشته‌های صنایع‌دستی ثبت نشده و ثبت در این کدرشته‌ها مهم‌ترین خواسته ما است.
عروسک هایی که تاریخ شفاهی نقل می‌کنند
فریبا کاهنی، کارشناس مردم شناسی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی در گفت‌وگو با ایسنا گفت: عروسک‌های کار دست زنان عشایری روستاهای اطراف سربیشه عروسک‌های محلی در فهرست آثار معنوی کشور ثبت شده است.
وی با بیان اینکه این عروسک‌ها در واقع بهترین ابزار برای انتقال شفاهی تاریخ و فرهنگ این منطقه هستند، افزود: عروسک‌های بومی و محلی توسط بانوان روستاهای تاجمیر، نازدشت، حجت‌آباد، همت‌آباد و اطراف شهرستان سربیشه برای بازی کودکان با رویکرد تربیتی، آموزشی و انتقال فرهنگ شفاهی به نسل بعدی ساخته می‌شود.
کارشناس مردم شناسی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی بیان کرد: عروسک‌های بومی از پارچه چوب و سایر اشیا موجود در خانه تولید می‌شوند و در ساخت آنها به جزئیات کمتر توجه شده و کامل درست نمی‌شوند، چرا که زنان براین باورند که خالق بی‌عیب و نقص خداست.
کاهنی ادامه داد: این عروسک‌ها نشانه‌های فرهنگ غنی منطقه را با خود به همراه دارند و در حین ساختن آنها لالایی، شعرها و خاطرات زندگی روستایی عشایری که دانش بومی ارزشمندی در آن نهفته است، احیا می‌شود.
وی افزود: این عروسک‌ها فرهنگ محلی یک جامعه را انتقال می‌دهند چراکه یک عروسک با پوشاک محلی، داستان‌ها و آداب و رسوم بومی محلی را معرفی می‌کنند.
کارشناس مردم شناسی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی تصریح کرد: تقویت حس سازندگی، خلاقیت و اعتماد به نفس و ایجاد شغل و معیشت از مزایای ساخت این عروسک‌های محلی است که در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده‌اند.
کاهنی تصریح کرد: هر کدام از این عروسک‌ها قصه خود را دارند که به عروسک سنجاق شده است و روایت‌گر قصه مادری است که آن عروسک را برای دخترش درست کرده و در گذشته همین عروسک‌ها وسیله بازی کودکان این سرزمین بوده است.
وی یادآور شد: این عروسک‌ها در سال 93 به شماره ۱۰۶۳ در فهرست میراث معنوی ناملموس کشور ثبت شده است.
کاهش مهاجرت روستاییان؛ هدف پروژه ترسیب کربن
علیرضا یاری، مدیر اجرایی پروژه ترسیب‌کربن در خراسان‌جنوبی نیز به ایسنا گفت: پروژه ترسیب‌کربن خراسان‌جنوبی با همکاری سازمان ملل در ایران، سازمان جنگل‌ها، منابع‌طبیعی و آبخیزداری کشور، اداره منابع طبیعی استان و استانداری خراسان‌جنوبی اجرا شده است.
وی با بیان اینکه یکی از اهداف پروژه ترسیب کربن، توانمندسازی و ایجاد شغل برای روستاییان است، افزود: هدف پروژه تعمیم ترسیب کربن، در سطح منطقه‌ای بهبود شاخص توسعه انسانی مردم منطقه، توانمندسازی گروه‌های توسعه و کاهش مهاجرت روستاییان به شهرها است.
مدیر اجرایی پروژه ترسیب‌کربن در خراسان‌جنوبی ادامه داد: احیاء مشارکتی مناطق تخریب شده منطقه سرچاه عماری با مشارکت گروه‌های توسعه روستایی و ارائه مدل ترسیب کربن در مناطق خشک و نیمه‌خشک، به‌ترتیب اهداف ملی و جهانی پروژه ترسیب کربن است.
یاری با بیان اینکه در آغاز، این پروژه در دشت حسین‌آباد غیناب شهرستان سربیشه با همکاری جامعه محلی اجرا شد، تصریح کرد: پروژه تعمیم ترسیب‌کربن در پی‌اجرای موفق پروژه بین‌المللی ترسیب کربن در روستاهای دشت حسین‌آباد غیناب شهرستان سربیشه، در منطقه سرچاه عماری از توابع شهرستان خوسف با اعتباری بالغ بر سالانه سه میلیارد ریال از محل اعتبارات استانی به مدت پنج سال در سال 93 به تصویب رسید.
وی خاطرنشان کرد: منطقه مورد مطالعه در محدوده جنوب غربی بیرجند و جنوب بخش خوسف واقع شده که فعالیت پروژه در سال 93 در پنج روستا (حصاردار، سیدان، فیض‌آباد، علی‌آباد زارعین و شهرک امام هادی(ع) ) به صورت پایلوت آغاز شد.
مدیر اجرایی پروژه ترسیب کربن با اشاره به اینکه در سال 94 دو روستای سرچاه و عماری با 95 نفر جمعیت به این محدوده اضافه شد، افزود: یکی از محورهای این طرح به‌هنگام‌کردن برنامه اقدام ملی که نخستین بار در سال 81 تهیه و به‌تصویب رسید، توجه به وضعیت زندگی بهره‌برداران منابع طبیعی بوده و علل اصلی تخریب سرزمین، استفاده ناپایدار و نادرست از اراضی معرفی شده است.
یاری اظهار کرد: سازماندهی و ایجاد تشکل‌های روستایی و بسیج جوامع محلی، تأمین منابع مالی در گردش برای فعالیت‌های اشتغال‌زا، رفاهی و اقدامات مدیریتی و احیایی، آموزش و ارتقای ظرفیت‌های انسانی، احیای منابع‌طبیعی تخریب یافته برای مردم و با کمک مردم و اتخاد رویکردی یکپارچه و همه جانبه‌نگر از جمله استراتژی‌های اجرایی پروژه ترسیب کربن است.
وی بیان کرد: همچنین انجام کار شبکه‌ای با دستگاه‌های محلی در راستای توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز، استفاده از همکاری توأم زنان و مردان در مدیریت منابع‌طبیعی، تبدیل پروژه از نهال‌کاری صرف به بهره‌گیری مردم از منافع نهال‌کاری، ایجاد مشاغل جایگزین و پایدار، بازاریابی و ارتقای کمی و کیفی فرآورده‌های روستایی و ارائه خدمات در راستای ارتقای وضعیت بهداشت و آموزش در منطقه از دیگر استراتژی‌های اجرایی پروژه ترسیب کربن است.
مدیر اجرایی پروژه ترسیب کربن در خراسان جنوبی با اشاره به برپایی موزه عروسک و فرهنگ در خراسان جنوبی، افزود: پروژه ترسیب کربن با همکاری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی، موزه عروسک‌های ملل و اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی، این موزه را با هدف آشنایی مردم به‌ویژه نسل جوان با عروسک‌ها و فرهنگ ایران، تأسیس کرده است.
یاری با بیان اینکه این موزه در باغ اکبریه بیرجند برپا می‌شود، تصریح کرد: همچنین آشنایی نسل جوان با عروسک‌ها و فرهنگ و هنر و طبیعت خراسان هدف دیگر تأسیس این موزه است.
وی بیان کرد: موزه عروسک‌های ملل مسئولیت ایده‌پردازی، طراحی، مجموعه‌سازی، فضاسازی و اجرای موزه عروسک و فرهنگ خراسان‌جنوبی و آموزش راهنمایان این موزه را برعهده داشته است.
حال باید بیشتر فکر کنیم که آیا این عروسک‌ها که نماد زندگی ایرانی- اسلامی ما هستند برای هدیه دادن به عزیزانمان بهترند یا عروسک‌هایی که نماد زندگی عشق غربی هستند.
چه خوب است در ایام نوروز از این عروسک‌ها که دست سازه‌های بومی همین منطقه هستند، به عنوان هدیه نوروز استفاده کرد که در واقع هدیه فرهنگی منطقه است.
