خراسان تایم - سیل فروردین و امکان تغییر اقلیم در ایران

با توجه به افزایش بارش‌ها طی یک سال گذشته و شدت یافتن آن در فروردین ماه امسال، بسیاری از متخصصان هواشناسی به این باور رسیده‌اند که کشور ایران دوران سخت خشک‌سالی را پشت‌سر گذاشته و به دوران پر نعمت ترسالی وارد شده است. در این نوشتار ضمن بررسی صحت و سقم این مسئله به بیان ابعاد آن پرداخته خواهد شد.

به گزارش گروه اجتماعی خراسان‌تایم به نقل از دیدبان، با توجه به افزایش بارش‌ها طی یک سال گذشته و شدت یافتن آن در فروردین ماه امسال، بسیاری از متخصصان هواشناسی به این باور رسیده‌اند که کشور ایران دوران سخت خشک‌سالی را پشت‌سر گذاشته و به دوران پر نعمت ترسالی وارد شده است. در این نوشتار ضمن بررسی صحت و سقم این مسئله به بیان ابعاد آن پرداخته خواهد شد.
پیش‌بینی‌های گذشته از آب‌وهوای ایران برای دهه‌های آتی
تا پیش از بارش‌های حیرت‌انگیز یک ماه اخیر، بسیاری از کارشناسان داخلی و خارجی هواشناسی بر این باور بودند که آب‌وهوای ایران رو به گرمی است و دمای کشور تا سال ۲۰۳۰ افزایش خواهد ‌یافت و در نتیجه کشور با کاهش بارندگی روبه‌رو خواهد بود. رییس سازمان هواشناسی نیز در در تاریخ 27 خرداد 1397 با بیان اینکه میزان بارش‌ها در کشور در ۱۲ سال گذشته کمتر از حد طبیعی بوده است گفت: «شواهد از تغییر اقلیم ایران حکایت دارد». به همین دلیل پیش بینی می‌شد کاهش بارش، افزایش دما و به واسطه آن افزایش تبخیر رطوبت خاک باعث افزایش میزان زمین‌های شور در سطح کشور خواهد شد و عملکرد زمین‌های دیم را به شدت کاهش خواهد داد. علاوه بر آن، کاهش کیفیت و کمیت مراتع به دلیل افزایش دما و کاهش بارش در اکثر نقاط کشور باعث کاهش درآمد عشایر از دامداری خواهد شد و از سویی دیگر فشار مضاعفی برای چرای دام در مناطق ممنوعه وارد خواهد ساخت و نهایتاً موجبات تضعیف پوشش گیاهی منطقه و افزایش فرسایش خاک را فراهم خواهد آورد. به همین دلیل بسیاری از سیاست‌های کلان نیز در راستای مبارزه با کم‌آبی و خشک‌سالی و پیامدهای ناشی از این پدیده بود. این تصور به قدری نهادینه شده بود که رئیس‌جمهور برای مبارزه با کم‌آبی در عرصه کشاورزی به راهبرد «کشت فراسرزمینی» و یا «وارد نمودن آب از کشورهای همسایه» پناه برده بود.
تغییر 180 درجه‌ای دیدگاه مسئولین درباره تغییر اقلیم در ایران
پس از فراوانی بارش‌های حیرت‌انگیز در فروردین ماه امسال، بسیاری از مسئولین و کارشناسان در رابطه با تغییر اقلیم در ایران تغییر عقیده دادند و به این باور رسیدند که دوران خشک‌سالی به پایان رسیده و ایران به یکباره وارد دوران ترسالی شده است. برای مثال، وزیر نیرو با اشاره به بارش‌های اخیر در تاریخ 5 فروردین 1398 گفت: «سال گذشته در همین مقاطع زمانی کشور ما یکی از خشک‌ترین سال‌های آبی نیم قرن اخیر خود را سپری می‌کرد، ولی بلافاصله پس از پشت سر گذاشتن این پدیده سخت که امروزه در ادبیات از آن به عنوان سختار اقلیمی یاد می‌شود با چنین سیلاب‌های بزرگی روبه‌رو می‌شویم. این مسئله نتیجه تغییرات اقلیمی است که بر کره زمین در حال تحمیل شدن است. به هر حال این پدیده تغییر اقلیم در حال تحمیل شدن به کشور ما و بسیاری از جوامع دیگر است به طوری که پس از گذر سال‌های خشک شدید بلافاصله ترسالی‌های شدیدی رخ می‌دهد که باید خود را برای آن آماده کنیم.»

این تصور که کشور وارد دوران ترسالی شده است تنها به دولت ختم نشده و به مجلس نیز سرایت کرده است. علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی نیز در تاریخ 25 فروردین 1398 پس از سخنان اردکانیان پیرامون بارش‌های اخیر در مجلس شورای اسلامی گفت: «با توجه به اینکه ترسالی ادامه خواهد شد برنامه ای را به مجلس ارایه کنید تا مشخص شود که چه برنامه هایی را امسال انجام خواهید داد تا برای سال آینده با مشکلی مواجه نشویم».
برخی از کارشناسان هواشناسی نیز بر این باورند که دوران آب‌وهوای ایران حرکتی سینوسی دارد و اکنون درحال بازگشت به دوران ترسالی است. این پدیده به این معناست که سرما به سمت نیم کره جنوبی زمین درحال حرکت است و نیم کره شمالی گرم‌تر می‌شود. این دوره‌های سینوسی در هم تندیده‌اند؛ به این معنا که هم دوران سینوسی 1500 ساله وجود دارد هم دوران سینوسی 30 ساله وجود دارد و... . این کارشناسان بر این باورند که دوران سینوسی 30 ساله کاهش بارندگی در کشور ایران به پایان رسیده است و امسال و سال‌های پیش رو باید منتظر زمستان‌های دهه 60 بود.
دیگر از کارشناسان هواشناسی نیز اعتقاد دارند عدم توزیع یکنواخت انرژی تابشی بر روی سیاره زمین، به دلیل کروی بودن و انحراف محور چرخش آن نسبت به افق فرضی، سبب شده گردشی در درون جو سیاره زمین ایجاد شود که در اصطلاح اقلیم‌شناسی به گردش عمومی جو معروف است. این سامانه گردشی نقش جابه‌جایی قائم و افقی انرژی را بر روی سیاره زمین‌ به عهده دارد. این مدل گردشی درعین‌ حال اقلیم‌های متنوع سیاره زمین را سبب شده است. یکی از عناصر مهم و از اجزاء سازنده این سامانه عظیم گردش عمومی جو، بادهای غربی هستند. این بادها تقریباً از 1500 متری بالای سطح دریاها به‌ تدریج شکل‌گرفته و به‌ صورت جریان عظیمی از هوا در محدوده عرض‌های 20 درجه شمالی (در نیمکره شمالی) تا نزدیک قطب دورتادور سیاره زمین می‌وزند. در شکل زیر، خطوط ممتد الگویی از این یک جریان عظیم باد را در حدود 3000 متری سطح زمین نشان می‌دهند که در محدوده‌ای بین جنوب عربستان تا نزدیک قطب، از غرب به شرق مرتب به دور زمین می‌چرخد.

علت افزایش بارش‌های بهاری در سال جاری نیز این است که امسال جابه‌جایی شمال‌سوی بادهای غربی دیرتر از شرایط نرمال انجام شده، اتفاقی متداول در اقلیم کشور که آمار بارش‌ در سال‌های گذشته کشور به‌ کرات موید آن خواهد بود.
برخی دیگر از کارشناسان هواشناسی نظر دیگری دارند. برای مثال امیر آقاکوچک، دانشیار دانشگاه کالیفرنیا در ایرواین که اخیرا برنده جایزه علوم هیدرولوژیک آمریکا شده است درباره بارش‌های اخیر می‌گوید ممکن هست که تغییرات اقلیمی احتمال بارندگی‌های شدید را افزایش داده‌ باشد ولی به‌طور کلی نمی‌توان گفت این سیل خاص به دلیل تغییر اقلیم ایجاد شده است. در واقع همه حوادث طبیعی عوامل متعددی دارند و‌ تغییر اقلیم ممکن است یکی از عوامل باشد. در بحث اقلیم شناسی می‌توان این موضوع را بررسی کرد ولی این کار با آمارهای مشاهداتی به تنهایی ممکن نیست. روش به این صورت هست که چند مدل اقلیمی را یک بار با دی‌اکسیدکربن قبل از دوران صنعتی شدن و یک بار با مقدار دی‌اکسیدکربن حال حاضر شبیه‌سازی می‌کنند و اختلاف دو نوع مدلسازی را بررسی می‌کنند. اگر در این دو‌نوع مدلسازی اختلاف قابل توجهی در احتمال این سیل وجود داشته باشد آن را به تغییر اقلیم نسبت می‌دهیم. برای نمونه اگر ببینیم سیل لرستان در دوره قبل از صنعتی شدن شانس ۱٪ داشته (یعنی به‌طور متوسط یکبار رخ‌داد در هر ۱۰۰ سال) ولی در دوره بعد از صنعتی شدن شانس آن به ۲٪ تغییر کرده، می‌توانیم بگوییم که تغییر اقلیم شانس رخداد این سیل را دو برابر کرده‌است. به‌طور کلی با یک سیل نمی‌توانیم بگوییم که خشکسالی یا دوره‌ای خشک پشت سر گذاشته شده‌است. همچنین نمی‌توانیم با اطمینان بگوییم دوره‌ای در آینده تر خواهد بود و یا خشک. حتی در طول یک دوره خشک هم ممکن است سیل مخرب رخ‌ دهد.

نتیجه‌گیری
اینکه آیا با بارش‌های غیر معمول در طول مدت یک ماه می‌توان ادعا نمود که در ایران تغییر اقلیم اتفاق افتاده و دوران خشک‌سالی به پایان رسیده و ما به دوران ترسالی وارد شده‌ایم یا خیر، مسئله‌ایست که متخصصان امر مثل سازمان هواشناسی باید به آن پاسخ دهند. اما نکته‌ای که پر واضح است آن است که بهتر است با مدیریت صحیح و عاقلانه، خود را برای هر دو دوره آماده کنیم. به طوری که در دوران ترسالی بتوانیم آب را به نحو صحیح ذخیره کنیم تا به جای آنکه شاهد سیلاب‌های ویرانگر باشیم، شاهد پر شدن ذخایر آب زیرزمینی و یا سدها باشیم و در دوران خشک‌سالی از همان آب‌های ذخیره شده استفاده کنیم و بحران را پشت‌سر بگذاریم.

انتهای پیام/4