خراسان تایم - گامی به سوی مطالعه و تفکر

علم و آگاهی همینطور ساده به‌دست نمی‌آید، ملالت و سختی می‌خواهد، سرانه مطالعه می‌خواهد که البته ما همیشه صدها سال در این مقوله از همه جا عقب بوده‌ایم. اینطور ادامه پیدا کند به سرمنزل مقصودمان که ناکجا آباد است خیلی زود، زودتر از همیشه و زودتر از زمان مورد انتظار خود می‌رسیم و در نهایت موفق می‌شویم. از امروز قرار است هر هفته کتابی به نوشته، نویسنده بومی را معرفی کنیم تا شاید کتاب بخوانیم.

از آنجایی سرانه مطالعه در بقیه کشورها تقریبا چند برابر ماست و ما تقربیا می‌شود گفت که در عمر شریفمان نگاهی به کتاب‌ها نمی‌اندازیم، خواستیم کتابی کاربردی و تقریبا بیرجندی و بومی معرفی کنیم. چرا تقریبا؟ چون گویش بیرجندی از گویش‌هایی است که همیشه در ذهن همگی ایرانیان سوال ایجاد می‌کند و بالاخره باید کتابی باشد تا به آن سوال‌های مبهم پاسخ دهد. اگر به دنبال حل سوال‌های مجهول ذهن خود هستید با ما با این کتاب همراه باشید. گویش بیرجندی بیاموزید و بیرجندی صحبت کنید تا همچنان، واژه‌ها و دستور زبان زیبای بیرجندی با ما و شما همراه باشد. کتاب "بررسی گویش‌ بیرجند"، همان کتاب مورد نظر ما است. استاد جمال رضایی‌ پس‌ از چاپ کتاب واژه‌نامه‌ی گویش بیرجند‌ در‌ سال‌ ۱۳۷۳، اینک‌ کتاب‌ بررسی‌ گویش بیرجند از‌ نظر‌ واجشناسی و دستور را که دستاورد سال‌ها پژوهش وی درباره‌ی لهجه زادگاهش، بیرجند، است در دسترس پژوهشگران قرار داده است. وی کتاب را به روان پاک‌ استاد‌ دکتر‌ محمد‌ مقدم‌ که‌ «دانش‌ زبان‌شناسی نوین در ایران با تدریس او در دانشگاه تهران آغاز گشت…» هدیه کرده است.

بخش ‌یکم: واجشناسی: جستار نخست: واجهای گویش بیرجند و ویژگیهای آن، در سه فصل؛ جستار دوم: دگرگونی واجها، در دو فصل.
بخش دوم: دستور: جستار نخست: ساخت‌شناسی (صرف) در هشت فصل: ۱-ساختمان واژه‌ها؛ ۲- نام‌ (اسم)؛ ۳-صفت (گون‌واژه و انواع آن)؛ ۴- ضمیر و انواع‌ آن؛ ۵- قید و انواع آن؛ ۶-حرف و انواع آن؛ ۷- صوت و انواع آن؛ ۸- فعل (کارواژه). جستار دوم: نحو، در پنج فصل: ۱- ارکان جمله؛ ۲- اقسام جمله؛ ۳- اجزاء جمله؛ ۴-ساختمان و ترتیب اجزاء جمله؛ ۵- حذف در جمله.

بخش یکم: واجشناسی: جستار نخست: واج‌های گویش بیرجند و ویژگیهای آن، در سه فصل؛ جستار دوم: دگرگونی واجها، در دو فصل.
بخش دوم: دستور: جستار نخست: ساخت‌شناسی (صرف) در هشت فصل: ۱-ساختمان واژه‌ها؛ ۲- نام‌ (اسم)؛ ۳-صفت (گون‌واژه و انواع آن)؛ ۴- ضمیر و انواع‌ آن؛ ۵- قید و انواع آن؛ ۶-حرف و انواع آن؛ ۷- صوت و انواع آن؛ ۸- فعل (کارواژه). جستار دوم: نحو، در پنج فصل: ۱- ارکان جمله؛ ۲- اقسام جمله؛ ۳- اجزاء جمله؛ ۴-ساختمان و ترتیب اجزاء جمله؛ ۵- حذف در جمله.
کتاب با «سرآغاز» دکتر محمد رفیعی آغاز می‌شود که‌ به‌ مانند مؤلف کتاب بیرجندی‌ست و به زادگاه‌ خود علاقه‌مند و بدین جهت تاکنون دیوان لامع، دیوان حکیم نزاری قهستانی، زندگی و آثار نزاری، واژه‌نامه‌ی گویش بیرجند و بررسی‌ گویش‌ بیرجند به کوشش ـ و شاید‌ به‌ هزینه‌ی وی ـ به چاپ رسیده است.
دکتر رضایی پیش از آغاز کتاب، در زیر عنوان «چند واژه و اصطلاح» واژه‌ها و اصطلاحاتی را که در کتاب به کار رفته است با‌ معنی‌ و یا با شرح‌ و برابرهای فرانسه و انگلیسی برخی از آنها آورده است تا خوانندگان در فهم مطالب کتاب دچار اشکال نگردند. زیرا بسیاری از اصطلاحات فارسی زبان‌شناسی را فرهنگستان دوم پیشنهاد کرده است مانند: کارواژه (فعل، صیغه و ساخت‌ فعل)، شرط‌ واژه (ادات شرط)، تکیه accent) واجشناسی (صداشناسی phonologie، آواشناسی صوت‌شناسی phonetique. مؤلف خوانندگان را برای آگاهی بیشتر از این‌گونه واژه‌ها و اصطلاحات به واژه‌نامه‌ی زبان‌شناسی و علوم‌ وابسته، تألیف همادخت همایون (از انتشارات مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات‌ فرهنگی، تهران‌ ۱۳۷۱)، و «واژه‌‌نامه» پایان کتاب‌ تاریخ مختصر زبان‌شناسی ترجمه‌ی علی محمد حق‌شناس (تهران، نشر مرکز، ۱۳۷۰) ارجاع‌ داده است.
در این کتاب تمام واژه‌ها و اصطلاحات و عبارات‌ بیرجندی هم به خط فارسی و هم به خط لاتینی داده‌ شده‌ است، در‌ مورد‌ اول تمام کلمات به دقت اعراب‌گذاری شده و در مورد دوم از حروف لاتین با نشانه‌های خاص‌ استفاده شده‌ است.
تنها نگاهی به «واژه‌نامه‌ی» کتاب (ص ۳۴۹-۴۵۱، در دو ستون) نشان می‌دهد که مؤلف در طی سالیان برای‌ تألیف‌ این‌ کتاب چه رنجی برده است.
کتاب بررسی گویش بیرجند به‌ویژه برای کسانی که در دانشگاهها به‌ تحقیق درباره‌ی لهجه‌های ایرانی‌ مشغولند راهنمای بسیار خوبی است.