عوامل شکست مشروطه را می‌توان به دو دسته خارجی و داخلی تقسیم کرد: عوامل خارجی، اتحاد دولتهای روسیه و انگلیس در مقابل خطر آلمان و تقسیم ایران در قرارداد 1907م و اشغال ایران در جنگ اول به دست قدرتهای درگیر از عوامل خارجی دارای نقش در شکست مشروطه‌اند. به توپ بستن مجلس توسط نیروهای روس، اشغال و جرم و جنایت توسط نیروهای نظامی روسها در شمال و انگلیسیها در جنوب، آغاز جنگ جهانی اول، افزایش قحطی، گرسنگی و بیماری و مرگ و میر نیز مردم را از فکر مشروطه بیرون می‌کرد و حتی برخی همه این بلاها را بلای مشروطه می‌دانستند.
‌عوامل داخلی، از جملة عوامل داخلی شکست مشروطه، می‌توان به ماهیت کاملاً متفاوت نیروهای مشروطه خواه اشاره کرد. مشروطه انقلابی نبود که برخواست و اندیشة یک طبقه یا نیروی اجتماعی خاص استوار باشد. گروهها و نیروهای اجتماعی متعددی مشروطه را ایجاد کردند. آنها به جای گفتگو با هم به درگیریهای فیزیکی، تهمت و افترا، ترور و خشونت دست می‌زدند زیرا هنوز استبداد حاکم بر جامعه بود.
سالهای پر آشوب جنگ جهانی اول، عدم توجه و بی‌اهمیتی دولت روس و انگلیس به مشروطه، ناامنی کشور، گرسنگی و بیماری از جمله عوامل داخلی شکست مشروطه بود در جریان مشروطه روحانیت خسته از درگیری و دلسرد از سیاستمداران از صحنه سیاست کناره گرفته و میدان را به سود مستبدان و حامیان آنها خالی گذاردند.
 
انقلاب مشروطه با همه مشکلات و ناکامی‌هایش آثار عمده‌ای از خود بر جای نهاد برخی از این آثار عبارتند از:
1- مفاهیمی مانند قانون اساسی، مجلس آزادی، انتخابات، تفکیک قوا با این انقلاب مطرح شد و به رسمیت یافت. هر چند که بزودی مجلس مورد هجوم قرار گرفت ولی اصل وجود قانون اساسی در سخت‌ترین دوره‌ها برقرار ماند و در مقاطع خاصی تعدادی از نمایندگان مخالف دولت به آن راه یافت که با آثار سیاسی مهمی همراه بود.
2- تجربیات ارزشمند انقلاب مشروطه در زمان وقوع انقلاب اسلامی مورد توجه واقع شد. از یک سو نابودی نظام سلطنتی و قطع کامل سلطه بیگانگان در کشور و توجه به فرهنگ و ارزشهای خودی مورد توجه قرار گرفت و از سوی دیگر رخنة عناصر بیگانه و فرصت‌طلب در مشروطه هوشیاری انقلابیون مذهبی را برای جلوگیری از تکرار این امر در انقلاب اسلامی بر انگیخت. در نهایت این تجربیات لزوم حفظ وحدت میان نیروهای انقلاب را گوشزد کرد.
تأثیر تبدیل نهضت عدالتخانه به مشروطه در انحراف نهضت مشروطه، از مباحث بسیار مهم و عبرت انگیز تاریخ معاصر ایران به شمار می آید که دقت و تعمق در آن نقش مهمی در تحلیل تحولات کنونی و آینده انقلاب اسلامی و درک تغییرات اجتماعی نو ظهور ایفا می کند.
در نهضت مشروطه، تا زمانی که هدف تشکیل عدالتخانه بر اساس احکام اسلام بود، سخن از تقابل مردم با خدا، و قانون اساسی با قرآن و ملت با شریعت نبود ، ولی به موازات رشد جایگزینی مشروطه به جای عدالت خواهی اسلامی، سخن از حکومت مشروطه منهای خدا محوری و دین سالاری به میان آمد و عده ای تلاش کردند ملاک مشروعیت مقررات کشور و قوانین دولت و اساساً کلیه اقدامات قوای کشور، مطابق با شریعت نباشد بلکه ملاک همان مصوبات مجلس بر مبنای عرف باشد، از این رو با اصرار فراوان پسوند اسلامی را از مجلس برداشتند و به جای مجلس شورای اسلامی، مجلس شورای ملی را قرار دادند.
نکته مهم دیگر در فرایند استحاله نهضت مشروطه پیدایش مفاهیم جدید و واژه های مقدس در فضای فرهنگی ایران است. مشروطه گران غرب زده برای نهادینه کردن اندیشه ها و نائل آمدن به اهداف خود ابتدا مفاهیم مبهم و شعارهای لغزنده ای را در فضای فرهنگی کشور تقدس بخشیدند.


انتهای‌پیام/2/

خراسان تایم