سفر به عمق تاریخ/ جدال شاهزاده هخامنشی با شیر در «کال جنگال»

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خراسان تایم به نقل از خبرگزاری مهر؛ شهرستان خوسف در ۳۶ کیلومتری غرب بیرجند در حاشیه کویر قرار گرفته است. این شهرستان از شمال به سرایان، از شرق به بیرجند، از جنوب به نهبندان و از غرب به شهرستان طبس محدود می ‏شود.

از نظر تاریخی خوسف از کهن‏ ترین مناطق استان خراسان جنوبی محسوب می ‏شود. اشعار حکیم نزاری و کتیبه های کال جنگال، سنگ نگاره لاخ مزار و کتیبه‏ های پهلوی در دره‏ای به ‏نام «استاد تنگل» جملگی حکایت از قدمت چند هزار ساله منطقه دارد.

کشف سنگ نگاره ثابت می‏ کند که گذرگاه اصلی خراسان و قهستان به سوی کرمان و جنوب ایران از درون دره‏های جنوب شرقی بیرجند به ویژه«دره اِستاد» بوده و کوه باغران و روستاهای نوفرست، کوچ، کاهین و چنشت برکناره این دره قرار گرفته بودند.

سنگ نگاره‌های کال جنگال یکی از آثار طبیعی این شهرستان به شمار می‌رود.


کال جنگال در کیلومتر پنج جنوبی شهرستان خوسف واقع شده و شامل نوشته‌های به زبان پهلوی و سه نقش است. مردم منطقه شهرستان خوسف معتقدند که این نوشته‌ها «منم گیو کشتم شیر» است.

نقش دوم این نوشته‌ها بر سطح سنگی صاف و به رنگ قهوه‌ای در جنوب جبهه دره قرار دارد و نقش سوم نیز در جبهه شمال دره و بر سطح  صخره‌ای عمودی حک شده است.

همچنین ۱۱ کتیبه مختلف از یک تا ۱۳ سطر در نقاط مختلف دره پراکنده‌اند. این اثر را جمال رضایی و صادق کیا برای نخستین بار در سال ۱۳۳۰ شمسی معرفی کردند.

نقش‌های این سنگ نگاره‌ها صحنه مبارزه جدال یک مرد پارتی با شیررا نشان می‌دهد شاید بر همین اساس نام این محل را کال جنگال نهاده‌اند، زیرا در گویش بیرجندی «کال» به معنی چال و گودی و «جنگال» به معنی جنگجو است.
این مجموعه در دو طرف دره‌ای به همین نام در کوه «رچ» از قله‌های رشته کوه باقران قرار دارد و در ۱۵ آذرماه ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۵۳۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

جنگ شاهزاده هخامنشی با شیر
کارشناس طبیعت گردی خراسان جنوبی بیان کرد: کال جنگال یک اثر و جاذبه گردشگری بی نظیر  در خراسان جنوبی است.

احمد رونقی با بیان اینکه این اثر یکی قدیمی‌ترین جاذبه‌های گردشگری است، اظهار کرد: این اثر جدال مردی بدون سلاح با شیر را نشان می‌دهد و دارای کتیبه‌های زیادی مربوط به عصر پهلوی است.

کارشناس طبیعت گردی خراسان جنوبی ادامه داد: این مرد از اقوام پارتی بوده و یکی از شاهزاده‌های هخامنشی است.
وی بیان کرد: طی سال‌های اخیر یوزپلنگی را «جنگال» نام نهاده‌اند و این به معنی جنگجو است.


«کال جنگال» نیازمند احداث زیرساخت
کارشناس طبیعت گردی خراسان جنوبی اظهار کرد: کال جنگال در کوهستان «رچ» قرار گرفته و نیازمند احداث زیرساخت برای رفت و آمد گردشگران است.

رونقی با بیان اینکه کال جنگال در کیلومتر پنج جنوبی شهرستان خوسف واقع شده است، افزود: این اثر ۱۵ آذرماه ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۵۳۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

وی خواستار ایجاد سایبانی برای نگهداری از این اثر تاریخی شد و افزود: نوشته‌ها و نقش‌های این اثر به مرور زمان بر اثر آفتاب و باد فرسایش شده و نیازمند توجه و ایجاد حفاظ است.

مسجد جامع خوسف
مسجد جامع خوسف به عنوان یکی از بارزترین آثار تاریخی موجود در بافت تاریخی این شهر در حاشیه خیابان اصلی شهر و در جبهه جنوبی آن قرار دارد.

این بنا دارای دو ورودی است که یکی در ضلع شمال شرقی و دیگری در ضلع شمال غربی واقع شده است. مهم‌ترین عناصر معماری بنا شامل ورودی‌ها، صحن، شبستان تابستانی، شبستان‌های ملاعلی اکبر، شبستان عبدالخالق و قسمت‌های نوساز مسجد می‌باشد.

 جبهه شمال شرقی بنا که ورودی اصلی بنا در آن قرار دارد به طور کامل در سال ۱۴۰۵ ه. ق بازسازی شده است و از لحاظ تاریخی ارزشی ندارد اما شبستان‌های جبهه جنوب غربی بنا یعنی شبستان تابستانی و شبستان‌های ملاعلی اکبر و عبدالخالق بخش‌های تاریخی بنا به حساب می‌آیند.

شبستان‌ها دارای ستون‌های قطور چهار ضلعی است که پوشش آنها به صورت گنبدهای چهار ترک و به کمک طاق‌های جناغی بر روی ستونها استوار شده است.



آرامگاه ابن حسام خوسفی
آرامگاه شاعر برجسته ابن حسام با فرم کلی هشت ضلعی با گنبدی شبیه کلاه فرنگی که در اصل نورگیر مقبره محسوب می‌گردد احداث شده است.

 مسیر دسترسی به آرامگاه در پای تپه از طریق یک رشته پلکان صورت می‌گیرد که بازدید کننده را به کناره مقبره هدایت می‌نماید.

فضای ورودی آرامگاه دارای پلکان است که در نمای جنوبی ساختمان قرار گرفته است و به لحاظ فرم مانند پیش طاقی است که سقف آن دارای فرم قوسی شکل به صورت سه بخشی کند است.

در نمای خارجی مقبره در سه طرف، نورگیر یا پنجره کار گذاشته شده است که نور فضای داخلی بنا را بوجود آورده است که فرم کلی بنا از این طاقنماها که بصورت پیش طاق‌های عریض و تقریباً عمیق ساخته شده‌اند نشات می‌گیرد.



منطقه آرک وگرنگ
منطقه آرک و گرنگ در ۵۲ کیلومتری غرب بیرجند و ١٧ کیلومتری شمال شهر خوسف واقع شده است. این منطقه با وسعت ۳۰ هزار هکتار و دارای آب و هوای گرم و خشک است و در نواحی آب و هوای معتدل‌تری برخوردار است.
 کوهستانی بودن منطقه، منابع آب نسبتاً فراوان، دره‌ها وچشم اندازهای زیبا همراه با پوشش گیاهی از تنک تا متراکم از منابع با ارزش این منطقه محسوب می‌شوند.

نیزار خور
نیزار خور در ۱۰۰ کیلومتری بیرجند و ۳۵ کیلومتری روستای خور واقع شده است. دارای رودخانه‌ای است با وسعت پنج هکتار دارای پوشش گیاهی دائمی گز بوده همراه با آب شور و عمق متوسط ۲۵ سانتیمتر و زیستگاه مناسبی جهت زمستان گذرانی پرندگان مهاجر و منبع تأمین علوفه و آب برای دامداران محلی است.
نیزار دارای نمای زیبایی است که چشم هر بیننده‌ای را در دل کویر به خود جلب می‌کند.



روستای خور
بافت تاریخی روستای خور متأثر از شرایط اقلیمی و جغرافیایی محیط خود است.
 خانه‌های گلی، پوشش گنبدی، حیاط مرکزی، بادگیرها، اطاق های دور تا دور حیاط، هشتی‌ها و دهلیزها، دیوارهای قطور، حوض و باغچه وسط حیاط به صورت هماهنگ و یکنواخت از ویژگی‌های معماری خانه‌های روستای خور است، که مطابق با اقلیم منطقه به وجود آمده است.

تراکم خانه‌ها و کوچه‌های پرپیچ وخم و همچنین بادگیرها از شاخص‌های عمده روستایی خور بوده که برای مقابله با اوضاع اقلیمی منطقه به وجود آمده است در بافت خور بناهایی همچون قلعه، آب انبار، مسجد، حسینیه، حمام و خانه‌های قدیمی وجود دارد که اکثراً متعلق به دوره صفویه است.