خراسان تایم - «ماخونیک» سرزمین عجایب/لی لی پوت های جهان در خراسان جنوبی

«ماخونیک» سرزمین عجایب/لی لی پوت های جهان در خراسان جنوبی

روستای ماخونیک، سرزمینی منحصر به فرد در ایران بوده که در ۱۴۲ کیلومتری شهرستان بیرجند قرار دارد و فرهنگ خاص و معماری اش آن را به عنوان روستای شگفت انگیز جهان معروف کرده است.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خراسان تایم به نقل از خبرگزاری مهر؛ جای بسی شگفتی است که داستان افسانه‌ای گالیور از قعر تاریخ در یکی از شرقی‌ترین استان‌های ایران به روایت پیوسته است.
ماخونیک، روستایی با زیباترین عجایب دنیا در اطراف شهرستان سربیشه واقع شده و به دلیل قد و قامت کوتاه ساکنان آن به لی لی پوت مشهور است گرچه این روستای کوچک، تنها به خاطر قد و قامت مردمانش مشهور نشده است، بلکه دلایل دیگری نیز دارد.

منطقه ماخونیک متشکل از ۱۲ آبادی است که روستای ماخونیک بزرگ‌ترین آن‌ها محسوب می‌شود که این روستا شامل ماخونیک، کفاز، چاپنسر، توتک، سفال‌بند، سولابست، لجونگ (سفلی و علیا)، کلاته بلوچ، دامدامه و میش نو، خارستو و جلارو است.

در برخی اسناد قدیمی که تاریخ نگارش آنها به ۳۰۰ سال قبل می‌رسد، نام روستا مادخنیک ذکر شده است که مرکب از دو جزء «ماد» و «خنیک» است. ماد در زبان پهلوی و پارسی باستان به ماه تبدیل شده که یکی از معانی آن شهر و مملکت است و در مجموع به‌نام شهر ماخونیک است. درباره این روستا هیچ سابقه تاریخی مکتوبی وجود ندارد و فقط «کلنل چارلز ادوار دبیت» در کتاب سفرنامه خراسان و سیستان در دوره ناصرالدین شاه به توصیف منطقه ماخونیک پرداخته است.

آداب و رسوم مردم ماخونیک دست نخورده باقی مانده است
آداب و رسوم ساکنان روستا از نحوه قضاوت تا شیوه کشاورزی و از چگونگی تقسیم ارث تا بازی‌ها همگی از گذشته‌های دور جریان داشته و اغلب آن‌ها دست نخورده باقی مانده است.

مردم ماخونیک تا ۵۰ سال پیش، چای نمی‌نوشیدند، شکار نمی‌کردند و اصلاً گوشت هم نمی‌خوردند و هنوز سیگار نمی‌کشند مردم ماخونیک این قبیل کارها را گناه می‌دانستند، ورود تلویزیون به این روستا به معنای ورود شیطان بود و اهالی تا چند سال پیش به تلویزیون می‌گفتند شیطان، آن‌ها هرگز اجازه نمی‌دادند کودکان پای صفحه تلویزیون بنشینند و جادو شوند.

ماخونیک روستایی محصور شده در کوه‌هایی بدون علف در ناحیه‌ای دور از دسترس و جایی که می‌شود قرن‌ها بدون دیده شدن زندگی کرد و از نظرها ناپدید ماند.

در گذشته این روستا هیچ راه دسترسی نداشت و در سال‌های اخیر برای دسترسی به این روستا قسمتی از کوه را شکاف داده تا جاده‌ای برای روستا بسازند و مهمترین ویژگی روستای ماخونیک بافت قدیم روستا است که در بافت قدیم خانه‌های محقر خشتی گلی بدون حیاط و ایوان و پنجره و کیپ تا کیپ هم ساخته شده‌اند که هنوز بعد از گذشت سال‌ها برخی از اهالی این روستا در این خانه‌های زندگی می‌کنند.

زندگی در بستر آداب کهن
در روستای ماخونیک نه تنها نحوه زندگی که محل سکونت نیز ساده و ابتدایی است بلکه خانه‌های روستاییان نیز دارای شکل هندسی خاصی نیست و تمام امکانات زندگی دریک اتاق جای گرفته است.

روستای ماخونیک پیش از این به عنوان منطقه کوتوله‌ها مطرح شده بود چون اهالی کوتاه قد بوده و به زحمت قدشان از ۱.۴۰ تجاوز می‌کند، قد متوسط مردم این روستا می‌تواند ناشی از ازدواج فامیلی و نوع تغذیه آنها باشد.
یکی از عمده نشانه‌های فرهنگی روستای ماخونیک مسکن است که در نوع خود جالب و قابل توجه است.

بافت مسکونی روستا در دامنهٔ تپه و خانه‌ها به طور فشرده به هم و در گودی زمین ساخته شده‌اند، کف خانه حدود یک متر از سطح زمین پایین‌تر است و دارای یک درب کوتاه چوبی است. برای رفتن به داخل خانه باید دولا شده و به زحمت خود را داخل خانه کرد، اغلب یکی دو پله درگاهی را به کف خانه متصل می‌کنند.

هر خانه دارای فضاهایی همچون کندیک (مخزن نگهداری گندم و جو)، کرشک (اجاق گلی برای طبخ غذا)، طاق و طاقچه است.

باید دانست عمده مصالح به کاررفته در مسکن روستا شامل سنگ، چوب و هیزم است، ظاهراً از آنجا که هوای آن ناحیه سرد است مردم خانه‌ها را کوچک و کم ارتفاع می‌سازند تا راحت‌تر گرم شوند.
چیزی که در نگاه اول در روستای ماخونیک خراسان جنوبی توجه گردشگران را به خود جلب و بیشتر از هرچیزی آن‌ها را شگفت زده می‌کند سبک معماری خانه‌های این روستا است چرا که خانه‌های ماخونیک بسیار کوچک و هرکدام حاوی یک اتاق ۱۰ یا ۱۲ متری هستند که با سنگ و خاک ساخته شده و سقف آن با شاخ و برگ درختان پوشیده شده و این خانه‌ها اغلب به جز یک در ورودی کوتاه هیچ منفذی رو به بیرون ندارند.
فاصله خانه‌ها در روستای ماخونیک از هم بسیار کم و بعضی به شکل طبقاتی و پلکانی ساخته شده‌اند که به نظر می‌رسد برای حفظ امنیت مردم منطقه اینگونه معماری رواج بوده است که به نظر می‌رسد که علت این سبک معماری، نبود امکانات و مصالح ساختمانی بوده و اینکه با این شیوه علاوه بر ایجاد امنیت، از ائتلاف گرما و سرما در زمستان و تابستان جلوگیری شده است.

عناب تنها درخت کشت شده در ماخونیک
در روستای ماخونیک غیر از درخت عناب درختی دیگری کشت نمی‌شود و در اطراف روستا باغچه‌های ریز و درشتی در گذشته ایجاد شده که در گذشته در آن‌ها محصولاتی چون گندم و جو، علوفه، و چغندر و شلغم نیز کاشت می‌کردند وی در حال حاضر بیش‌تر سیر کاشت می‌شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی در ارتباط با مشخصات این روستا اظهار داشت: اسناد تاریخی این منطقه نشان می‌دهد که روستای ماخونیک بیش از ۳۰۰ سال قدمت دارد و آنچه اهالی این روستا بر سر زبان دارند در خاطرات خود از شاهان دوران صفوی نیز یاد می‌کنند.
حسن رمضانی با بیان اینکه نخستین مدرسه ابتدایی در روستای ماخونیک از سال ۱۳۶۶ تأسیس شده است، افزود: تا آن زمان هیچ یک از ماخونیکی‌ها برای درس خواندن به سایر روستاها نرفته و بیشتر در مکتب سواد می‌آموختند و تا سال ۱۳۷۹ هیچ یک از دانش آموزان برای گذراندن دوره‌های تحصیلی بالاتر از ماخونیک خارج نشده‌اند تا اینکه در سال ۱۳۷۹ دوره راهنمایی در یکی از کلاس‌های ابتدایی برگزار شده است.
وی با تاکید بر اینکه در روستای ماخونیک اقتصاد، مسائل مذهبی و شرایط اقلیمی شکل دهنده ظاهر روستا است، گفت: مسکن روستا از خوراک، پوشاک و حتی بسیاری از نشانه‌های دیگر روستاها جالب‌تر است و احتیاج به پژوهش بیشتری دارد.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی با اشاره به اینکه در روستای ماخونیک هیچ معماری مجلل و باشکوهی به چشم نمی‌خورد، گفت: خانه‌های این روستا بدون بعد مشخص ساخته شده‌اند البته بر ساخت آن‌ها مقررات و قوانین خاصی حاکم است.

رمضانی به مواد غذایی استفاده شده در روستای ماخونیک خراسان جنوبی اشاره کرد و گفت: متدوال‌ترین غذاهای اهالی روستا کشک، قلور، کورگی و کاچی است که در این میان کاچی از مهم‌ترین و متداول‌ترین غذاهای این منطقه است که بیشتر از شغلم درست می‌شود.
وی با بیان اینکه ماخونیک در ۳۰ سال گذشته هیچ راه ارتباطی نداشته است، گفت: مردمان این روستا در گذشته با دنیای بیرون خود کمتر تعامل داشته‌اند.

رمضانی بیان اینکه جنس لباس اهالی روستای ماخونیک در گذشته از کرباس بوده است، گفت: از حدود ۲۰ سال قبل دیگر کرباس در این روستا بافت نمی‌شود و برای تهیه لباس به شهر مراجعه می‌کنند و هنوز عده‌ای از اهالی لباس‌هایی از جنس کرباس دارند که می‌پوشند.

وی بیان کرد: طراحی لباس‌های زنان و مردان ماخونیکی در گذشته خیلی متفاوت بوده که امروز نیز برخی اهالی روستا نوع لباس خاص خودشان را می‌پوشند اما نسل جدید در زمینه پوشیدن لباس تغییر فرهنگ داده‌اند.